Cuối tuần mời các bạn đọc chuyện đụng chạm của GS Nguyễn Hưng Quốc.
NÓI CHUYỆN NGÔN
NGỮ: SỜ VÀ RỜ
Mấy ngày vừa qua,
nhân lục lọi tài liệu để tìm hiểu về vai trò của các giác quan trong việc nhận
thức cũng như về tính đẳng cấp trong các giác quan dưới nhiều quan điểm triết
học và văn hoá khác nhau (ví dụ sự thiên vị rõ rệt đối với thị giác và thính
giác, đặc biệt là thị giác, và sự rẻ rúng đối với các giác quan khác, từ vị
giác đến khứu giác và xúc giác), tôi tò mò đọc lại các cuốn từ điển tiếng Việt.
Và chú ý đến hai chữ quen thuộc: Sờ và rờ.
Dường như hầu hết
các cuốn từ điển đều xem “sờ” và “rờ” là một, là hai từ hoàn toàn đồng nghĩa,
hơn nữa, còn xem “rờ” chỉ là biến âm mang tính địa phương của “sờ”. Cả Nguyễn
Văn Ái trong Từ điển phương ngữ miền Nam lẫn Nguyễn Như Ý trong Từ điển đối
chiếu từ địa phương đều nghĩ như vậy. Ở nhiều cuốn từ điển khác, sau chữ “rờ”,
người ta ghi chú: “phương ngữ” rồi bảo xem chữ “sờ”. Chỉ có Lê Văn Đức và Lê
Ngọc Trụ là làm ngược lại, sau chữ “sờ”, họ ghi: “xem rờ”. Có vẻ như với họ,
“rờ” là từ chính, còn “sờ” chỉ là biến âm của chữ “rờ”. Không chừng cả
Alexandre de Rhodes, trong cuốn Từ điển Việt-Bồ-La (1651) và Huỳnh Tịnh Của,
trong cuốn Đại Nam Quốc Âm tự vị (1895), cũng đồng ý như thế: Trong hai cuốn
ấy, chỉ có “rờ” chứ không có “sờ”.
Có điều, không phải
lúc nào “rờ” và “sờ” cũng thay thế cho nhau được. Chúng ta nói sờ sẫm hay rờ
rẫm, nhưng chỉ nói sờ soạng chứ không nói rờ roạng; và cũng chỉ nói rờ rệt chứ
không nói sờ sệt. Người miền Trung và miền Nam vừa nói “sờ” vừa nói “rờ”; có cả
chữ “rờ rờ” (đưa tay thoa nhè nhẹ đâu đó) vừa có chữ sờ sờ (hiển nhiên, ngay
trước mặt).
Theo tôi, hai chữ
“rờ” và “sờ” là hai từ tương tự, gần gũi về ngữ âm và ý nghĩa, chứ không phải
là hai từ hoàn toàn đồng nghĩa. Trong cảm nhận của tôi, “sờ” là đưa tay chạm
vào một vật gì đó trong khi “rờ” không phải chỉ chạm mà còn xoa nhẹ. Bởi vậy,
tôi nghĩ là Huỳnh Tịnh Của đúng hơn các nhà từ điển học khác khi định nghĩa
“rờ” là “lấy tay mà thăm mà lần”. Tức là có sự chuyển động.
Cũng xin lưu ý là
phần lớn các cuốn từ điển sau Huỳnh Tịnh Của đều định nghĩa chữ “rờ” hay “sờ”
một cách rất ư buồn cười.
Ví dụ Văn Tân và
Hoàng Phê đều định nghĩa sờ là “đưa bàn tay lên trên một vật gì để xem vật ấy
thế nào”. Đưa bàn tay lên trên một vật gì? Ừ, thì được. Nhưng tại sao lại phải
thêm “để xem vật ấy thế nào”? Chẳng lẽ sờ hay rờ chỉ có một mục đích duy nhất
là để tìm hiểu một cách nghiêm trang và nghiêm chỉnh như thế ư?
Một người ngồi
buồn, không biết làm gì, lấy tay rờ/sờ râu, chẳng lẽ chỉ để biết râu mình như
thế nào ư? Một cặp tình nhân, trong lúc âu yếm, rờ/sờ nhau, cũng chỉ để “nghiên
cứu” xem cái vật mình rờ hay sờ ấy như thế nào ư? Trời, nói thế, ai cũng là
những nhà nghiên cứu sinh học hết ráo! Theo cách hiểu ấy, chúng ta có thể khẳng
định dứt khoát: Lục Vân Tiên, ít nhất là qua câu ca dao quen thuộc ở Nam Bộ,
“Vân Tiên ngồi dưới gốc môn / Chờ cho trăng lặn sờ l... Nguyệt Nga / Nguyệt Nga
biết ý chẳng la / Vân Tiên thấy vậy sờ ba bốn lần” là một kẻ rất kém thông
minh. Người khôn, sờ một lần là biết ngay “nó” thế nào rồi, cần gì phải sờ đến
“ba bốn lần” nhỉ?
Chưa hết. Văn Tân
còn định nghĩa chữ “sờ mó” như sau: “Đụng không có mục đích vào một vật”. Dựa
vào định nghĩa ấy, những kẻ bị buộc tội sờ/rờ mó bậy bạ ai đó (ví dụ Lục Vân
Tiên ở câu ca dao nêu trên) có thể cãi lại các công tố viên: Họ không làm điều
gì sai trái hay đáng bị coi là sách nhiễu tình dục cả. Đó chỉ là một hành vi
“không có mục đích”. Không có mục đích là không có chủ tâm. Không có chủ tâm là
không có tội. Ối giời!
Nhưng định nghĩa
của Lê Văn Đức và Lê Ngọc Trụ mới hài hước. Theo hai ông, “rờ” có hai nghĩa.
Thứ nhất, là sờ, là dùng tay mó. Ví dụ: “Đêm nằm tơ tưởng tưởng tơ / Chiêm bao
thấy bậu, dậy rờ chiếu không”. Thứ hai, là “lén nậng, bóp vật kín của đàn bà
khi người ta ngủ.”
Đọc định nghĩa thứ
hai, thú thực, có ba điều tôi không thể nào hiểu được: Một, tại sao chỉ nậng
(hay nựng) và bóp vật kín của đàn bà mới được gọi là rờ? Còn ngược lại, khi đối
tượng là đàn ông và người thực hiện động tác “nựng” và “bóp” ấy là phụ nữ thì
gọi là gì nhỉ? Hai, tại sao lại phải nhất thiết là “vật kín”? Với những vật
không kín lắm, như mặt mũi, tay chân hay… nhũ hoa, chẳng hạn, thì không phải là
rờ/sờ à? Và ba, tại sao phải đợi đến lúc “người ta ngủ”? Thức, người ta không
rờ/sờ nhau sao? Gớm, từ điển với từ điếc!
Tôi không nghi ngờ
sự cẩn thận và uyên bác của hai ông Lê Văn Đức và Lê Ngọc Trụ, đặc biệt của ông
Lê Ngọc Trụ, về phương diện ngôn ngữ học. Nhưng đọc xong định nghĩa về chữ “rờ”
của hai ông, tự nhiên tôi đâm ra phân vân và nghĩ ngợi: chả lẽ cả đời hai ông
ấy chưa từng biết sờ hay rờ là gì cả?
Nếu đúng, thật tội
nghiệp cho hai ông.
Nhưng nếu sai, lại
nảy ra một vấn đề khác: Chả lẽ cái việc ai cũng làm ấy lại khó định nghĩa đến
vậy sao?
23.3.2010
(Trích từ cuốn SỐNG VỚI CHỮ do Văn Mới tái bản tại California năm 2013)
(Trích từ cuốn SỐNG VỚI CHỮ do Văn Mới tái bản tại California năm 2013)
Câu chuyện nầy hay , không nên bỏ qua. Cám ơn ông Ben nhe...chúc cuối tuần vui vẻ nhe.
ReplyDeleteHôm nay lang thang Dân Việt, đọc câu chuyện sờ rờ thấy vui vui, tiếng Việt mình quả thật là phong phú , tranh luận làm chi , sờ rờ đều na ná như nhau, nhưng mà đố có cha Tây nào hiểu
ReplyDelete